Wyjaśniamy koszty podstawowej działalności operacyjnej, związane ze statutową działalnością danej jednostki gospodarczej. W celach sprawozdawczych koszty te grupuje się w określone układy.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości (Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591) koszty definiuje się jako uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie: zmniejszenia wartości aktywów bądź zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw. Koszty operacyjne związane są z podstawową działalnością podmiotu. Zalicza się do nich między innymi:
- wartość sprzedanych towarów i materiałów,
- koszty materiałów i energii,
- podatki i opłaty,
- wynagrodzenia z umowy o pracę, zlecenia lub umowy o dzieło,
- amortyzację,
- świadczenia na rzecz pracowników.
Układy ewidencyjne kosztów
Dla celów sprawozdawczych koszty grupuje się w następujące układy:
- układ rodzajowy kosztów,
- układ funkcjonalno – podmiotowy kosztów,
- układ kalkulacyjny kosztów.
Koszty rodzajowe to koszty bieżącej działalności operacyjnej, poniesione w danym okresie sprawozdawczym w podziale na ich rodzaj. Podział kosztów według tego układu jest niezbędny do stworzenia rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym. Układ rodzajowy kosztów obejmuje zatem następujące pozycje:
- amortyzacja,
- zużycie materiałów i energii,
- usługi obce,
- podatki i opłaty,
- wynagrodzenia,
- ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
- pozostałe koszty rodzajowe.
Z kolei układ funkcjonalny grupuje koszty według miejsca ich powstania bądź zgodnie z określonymi funkcjami pełnionymi w przedsiębiorstwie. Głównym celem tego grupowania jest stworzenie warunków do wewnętrznej analizy kosztów oraz ustalenia osób odpowiedzialnych za ich wysokość. W układzie funkcjonalnym wyróżnia się więc:
- koszty działalności podstawowej,
- koszty działalności pomocniczej,
- koszty zakupu,
- koszty wydziałowe,
- koszty ogólnego zarządu,
- koszty sprzedaży.
Natomiast układ kalkulacyjny kosztów nie zalicza się do układów ewidencyjnych. Nie ma zatem odzwierciedlenia w planie kont. Służy do wyliczenia kosztu wytworzenia produktu gotowego i korzysta z danych zgromadzonych w układzie funkcjonalnym. Układ ten tworzą następujące rodzaje kosztów:
- koszty bezpośrednie (materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie i inne koszty bezpośrednie),
- koszty pośrednie (koszty wydziałowe, koszty sprzedaży, koszty ogólnego zarządu).
Warianty ustalania rachunku wyników
Każda jednostka gospodarcza ma możliwość wyboru formy ustalania wyniku finansowego oraz sporządzania rachunku zysków i strat. Wariant porównawczy jest stosowany w podmiotach ewidencjonujących koszty na kontach kosztów według rodzajów (zespołu 4).
Z kolei z wariantu kalkulacyjnego korzystają jednostki, które ewidencję kosztów prowadzą na kontach kosztów według typów działalności (zespołu 5). Natomiast w przypadku równoczesnego stosowania obu zespołów kont występuje możliwość wyboru jednego z dwóch wariantów rachunku zysków i strat.
